هشداری به نمایندگان مجلس: صاحبان قدرت و ثروت در کمین انتخابات
شنبه, ۲۳ خرداد ۱۳۹۴، ۰۳:۵۸ ق.ظ
با توجه به اینکه دولت پایگاه اجتماعی ضعیفی در سطح شهرها و روستاها دارد، استانی شدن انتخابات مجلس می تواند به نفع طرفداران دولت برای حضور در مجلس شود.
این طرح که چندین بار در مجلس شورای اسلامی مطرح شده و تاکنون از سد شورای نگهبان عبور نکرده است، آخرین بار با درخواست یک فوریتی در آذرماه 1393 برای تصویب کلیات در دستور کار مجلس قرار گرفت.
براساس این طرح چند صفحه ای، در انتخابات مجلس، محدوده جغرافیایی هر استان به عنوان حوزه استانی انتخابات محسوب می‌گردد و تعداد نمایندگان هر حوزه استانی معادل تعداد نمایندگان حوزه‌های انتخابیه موجود در استان است بنابر این رای‌دهندگان در هر حوزه انتخابیه می‌توانند به تعداد نمایندگان لازم برای استان از بین نامزدهای انتخاباتی استان، نمایندگان مورد نظر خود را انتخاب کنند. حامیان این طرح معتقدند با این کار، نگاه نمایندگان از مسائل خرد منطقه‌ای و محلی، به سطح کلان ملی ارتقا یافته و موجب بهبود کارکرد نهاد قانونگذاری کشور می‌شود. اهدافی که طرح کنندگان به دنبال آن هستند براین اساس است:
1- پرداختن نمایندگان به بررسی امور ملی و پرهیز از صرف اوقات نمایندگی برای امور جزئی با حفظ ویژگی محلی و ملی بودن مسئولیت نمایندگی و جایگزین کردن برنامه‌محوری به جای شخص‌محوری.
2- ارتقای سطح کیفی و افزایش کارایی مجلس از طریق ایجاد امکان انتخاب داوطلبان شاخص‌تر با صلاحیت‌های برتر.
3-متمایل کردن انتخاب کنندگان و انتخاب‌شوندگان به سمت ایجاد نظام انتخاباتی متناسب با ساختارهای سیاسی و حقوقی ایران.
4- حذف رقابت‌های شدید و اختلاف‌برانگیز قومی و قبیله‌ای و تقویت همبستگی ملی.
5- کاهش تعداد داوطلبان و هزینه‌های اجرایی انتخابات.
6- افزایش میزان و تسهیل امکان مشارکت عمومی شهروندان در اعمال حق تعیین سرنوشت.
7- عادلانه شدن نظام انتخاباتی و ایجاد فرصت‌های برابر برای آحاد افراد ملت
8- کنترل تخلفاتی نظیر خرید رأی.
9- تقویت فرهنگ تحزب.
طرحی که در مجلس ششم تصویب شده بود
نکته جالب این است که طرح استانی شدن مجلس، در مجلس ششم نیز تصویب شده بود که در شورای نگهبان رد شد. در مجلس پنجم استانی شدن انتخابات شروع و مطرح شد و در مجلس ششم با 120 رای تصویب شد و بعد زمانی که به شورای محترم نگهبان ارسال شد در آنجا رد شد و شورای نگهبان این طرح را مخالف موازین شرع و مغایر قانون اعلام کرد. در مجلس هفتم و هشتم این طرح مجددا مطرح شد و برخی‌ها کوشش داشتند با حاکمیت حزبی کار کنند.
این طرح چه مزیت هایی دارد که نمایندگان مجلس در دوره های مختلف در ماه های پایان دوره نمایندگی خود به فکر تصویب آن می افتند. یکی از دلایل عمده پیگیری این طرح این است که نمایندگانی که چند سال بر کرسی های سبز بهارستان تکیه زده اند، از گمنام بودن و ناشناخته بودن اولیه خارج شده اند و نه تنها در سطح استان خود که در سطح کشور نیز شناخته تر شده اند. بنابراین زمانی که انتخابات استانی شود در مقابل نامزدهای کمتر شناخته شده، داری مزایای خواهند بود که دیگران از آن برخوردار نیستند و باید تلاش کنند که در قدم اول خود، سابقه و برنامه های خود را در فرصت کوتاه تبلیغات به مردم حوزه های استانی معرفی کنند.
تفاوتی که مجلس ششم و مجلس نهم دارند این است که در مجلس ششم، دولت نیز ار جناح اصلاحات بود و بدین ترتیب نمایندگان مجلس ششم با توجه به فعالیت های حزبی و رسانه ای زیادی که داشتند در سطح کشور شناخته شده بودند و همزمان نیز به منابع قدرت و ثروت دولتی نیز دسترسی راحتری داشتند، هرچند این طرح از شورای نگهبان عبور نکرد. اما مجلس نهم اکثریت اصولگرا هستند و دولت نیز از جناح دیگری است. بنابراین در نگاه اول شاید این طرح برای نمایندگان کنونی مجلس مزایایی داشته باشد اما در نهایت دولت می تواند با توجه به دسترسی به کانون های جذب رای در سطح استان ها، طرفداران و نامزدهای حامی خود را به بهارستان بفرستد.
ضعف اساسی طرح استانی شدن انتخابات
برای رسیدن به تناسب عادلانه میان توزیع آرا و توزیع کرسی ها، یک اصل اساسی معمولا در طراحی سیستم های انتخاباتی مورد لحاظ قرار می گیرد. بر طبق این اصل برای توزیع عادلانه کرسی ها باید:
الف) در سیستم اکثریتی، تعداد حوزه ها را در کشور افزایش و تعداد کرسی در هر حوزه را کاهش داد (ترجیحا یک کرسی در هر حوزه)
ب) در سیستم تناسبی، تعداد حوزه ها را کاهش و تعداد کرسی ها در هر حوزه را افزایش داد.
آنچه در طرح استانی شدن انتخابات مجلس پیشنهاد شده است کاملا برخلاف این اصل معروف در علوم سیاسی است؛ یعنی در سیستم اکثریتی موجود، تعداد حوزه ها کاهش و تعداد نمایندگان (کرسی ها) افزایش یافته است. در اثر این تغییر، حزب، گروه یا ائتلافی که بتواند ۵۱ درصد آرای استان را بدست آورد، می تواند تمامی کرسی های استان را تصاحب کند. بطور مثال در سنگاپور که از سیستم انتخابات جمع گزینی استفاده می کند، در سال ۱۹۹۱ حزب حاکم درحالیکه ۶۱ درصد آرا را بدست آورده بود، ۹۵ درصد کرسی های مجلس را تصاحب کرد. این تغییر به نفع احزاب بزرگتر یا گروهها و نهادهایی خواهد بود که امکان سازماندهی آرای طرفداران شان را دارند و در مقابل، به ضرر گروههای اقلیت در هر استان است که دیگر شانسی برای فرستادن نمایندگان خود به مجلس نخواهند داشت.
مخالفان این طرح چندین نکته برجسته دیگر را نیز مطرح کرده اند:
1- بر اساس این طرح اگر یک نامزد انتخاباتی در حوزه اختصاصی انتخابیه خود 70 درصد آرای مردمی را کسب کند اما موفق به اخذ حد نصاب رأی از کل استان نشود مجبور است صحنه رقابت را واگذار کند مسئله‌ای که در عمل به یاس و سرخوردگی مردم شهرستان‌ها منجر خواهد شد.
2- از نگاه شورای نگهبان این طرح بر اساس بند 15 اصل 3 قانون اساسی به اختلافات قومی، قبیله‌ای و محلی دامن می‌زند به طوری که بر مبنای این قانون همه ارکان حکومتی باید برای تحکیم برادری اسلامی و تعاون عمومی در میان همه مردم تلاش کنند این در حالی است که بر اساس اصل 75 قانون اساسی نیز طرح استانی شدن انتخابات به دلیل افزایش هزینه‌های انتخاباتی به صلاح شرایط کشور نیست و بار سنگینی را بر اقتصاد کشور تحمیل می‌کند.
3- استانی شدن انتخابات نامزدهای انتخاباتی را مجبور می کند تا از طریق جلب حمایت دیگران به عنوان اسپانسر وامدار دیگران شوند و به سوی رانت خواری گرایش یابند.
4- استانی شدن انتخابات، به ضرر شهرهای کوچک و مناطق روستایی است.
5- کاندیدای مجلس امکان دارد با عملیاتی شدن طرح استانی شدن انتخابات مجلس به مراکز قدرت و ثروت در کشور وابسته شود زیرا در راستای عملکرد خود به طور کامل مستقل نیستند.
6- با توجه به اینکه فعالیت گروهی و حزبی در کشور ما نهادینه نشده است، نیروهای توانمند و خلاقی که امکان منابع مالی پایینی دارند، نمی‌توانند در زیرساخت‌های سیاسی وارد شوند و عملاً بخشی از افراد توانمند جامعه از این فرآیند حذف می‌شوند.
7- مردم بر اساس علقه هایی از جمله قومی ، قبیله ای و خویشاوندی، نمایندگان خود را انتخاب می کنند و با اجرای طرح استانی شدن انتخابات، مشارکت مردم پایین می آید.
8- با توجه به عدم وجود احزاب سازمان یافته به معنای واقعی در سطح کشور، با اجرا شدن این طرح گردش نخبگان که یکی از معیارهای مهم دموکراسی است، صورت نخواهد پذیرفت.
دولت یازدهم و اصلاح طلبان، موافق طرح استانی شدن
همانطور که دربالا نیز اشاره شد، طرح استانی شدن انتخابات، مزایایی برای طرفداران دولت دارد که می توانند باتوجه به نزدیکی به منابع قدرت و ثروت، شانس خود را برای حضور در بهارستان نسبت به نامزدهایی که در حاشیه قدرت قرار دارند، بسیار بالا ببرند.
برهمین اساس محمدباقر نوبخت نیز در اظهاراتی بر نظر موافق دولت با این طرح اشاره کرد و گفت: دولت با کلیات این طرح موافق است :در صورت اجرایی شدن این طرح فرایند انتخابات به گونه ای پیش خواهند رفت که احزاب و گروه های سیاسی قدرت عمل بیشتری پیدا می کنند.
از سوی دیگر شهربانو امانی نماینده سابق مجلس و عضو مجمع نمایندگان ادوار مجلس که عضو مجمع مشورتی سید محمد خاتمی هستند، در نشست حزب جوانان ایران اسلامی با موضوع "اصلاح طلبان و انتخابات مجلس دهم " از استانی شدن انتخابات دفاع کرده بود و ضمن بیان اینکه دیگر عده ای نمی توانند با کسب 10 درصد آراء وارد مجلس شوند؛ گفته بود: استانی شدن انتخابات مجلس می تواند به ارتقا شان و جایگاه مجلس بیانجامد.
وی از آغاز تکاپوی اصلاح طلبان برای انتخابات آتی خبر داد و گفت هم در استان ها و هم در تهران اصلاح طلبان جلسات خود را برای هماهنگی در انتخابات دهمین دوره مجلس شورای اسلامی آغاز کرده اند و یقینا مشارکت حداکثری مردم، مجلس اصلاح طلب یا نزدیک به اصلاح طلبان را شکل خواهد داد.
نکته جالب زمانی است که نمایندگان اصلاح طلبی که در مجلس حضور دارند به طرح استانی شدن انتخابات مجلس، به طور کامل رای موافق داده اند و به نوعی موفقیت در کسب اکثریت کرسی ها را در گرو اجرایی شدن این طرح می دانند تا بعد از دو دوره، بتوانند اکثریت مجلس را از طیف مقابل پس بگیرند.
گزارش محمد اردی خانی
